του Δημήτρη ΤΡΑΠΕΖΙΩΤΗ
Το Δίκτυο Ενεργών Πολιτών με την επωνυμία – σύνθημα « ACT NOW-ΠΑΡΈΜΒΑΣΗ ΤΏΡΑ» αξιολογώντας ότι το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα που απασχολεί σήμερα την ανθρωπότητα είναι η κλιματική κρίση με ορατές πλέον τις αρνητικές συνέπειες στο περιβάλλον και εμφανή τον κίνδυνο για τη ζωή των ανθρώπων, έχει αρχίσει να επεξεργάζεται προτάσεις και από κοινού με άλλους φορείς να προτείνει λύσεις για την αντιμετώπισή της.
Με το παρόν κείμενο και με αφορμή τα έργα του Δήμου Αγρινίου στον χείμαρρο Λυκοραχίτη στην περιοχή του κτιρίου ΕΛΕΠΑΠ που είναι αναγκαία για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα υπερχείλισης και αντιπλημμυρικής προστασίας σε οδούς και ιδιοκτησίες και μετά από συνεργασία με το Δίκτυο «Ροή» αναφερόμαστε στην ορθή διαχείριση των υδάτινων ροών μέσα στις πόλεις και πιο συγκεκριμένα στα ρέματα και την επαναφορά τους στο «φως της ημέρας», ως συμβολή στην άρση των συνεπειών από το φαινόμενο του θερμοκηπίου και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων στις πόλεις .
- Τα ρέματα ως σημαντική περιβαλλοντική κληρονομιά και η αξιοποίησή τους
Είναι γνωστό ότι τα ρέματα είναι πνεύμονες πρασίνου, καταφύγια βιοποικιλότητας, συστήματα φυσικού αερισμού και δροσισμού, χώροι επαφής με το φυσικό περιβάλλον. Είναι βιότοποι με ιδιαίτερη χλωρίδα και πανίδα που έχουν όχι μόνο οικολογική αλλά και αισθητική αξία και με το νερό που ρέει αποτελούν αεραγωγούς συμβάλλοντας στην ανανέωση του αέρα φαινόμενο που επιδρά στη μείωση της θερμοκρασίας το καλοκαίρι γεγονός όλο και πιο απαραίτητο στη περιοχή μας με τους καύσωνες που επιδεινώνονται λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Αποτελούν τοπόσημα που παραμένουν στη μνήμη μας και εξακολουθούν να παραμένουν και στο λεξιλόγιό μας ακόμη και αν έχουν προ πολλού σβηστεί από τον χάρτη. Άλλωστε θυμίζουν την παρουσία τους πλημμυρίζοντας όπου ανορθολογικά τα έχουμε μπαζώσει και κτίσει, αδιαφορώντας για τις συνέπειες που η αλλοίωσή τους μπορεί να προκαλέσει.
Αυθαίρετα κτίσματα, εγκιβωτισμοί για αντιπλημμυρικά έργα και οδοποιία, παράνομες “διευθετήσεις”, μπαζώματα και σκουπίδια, είναι τα βασικά διαχειριστικά προβλήματα των οποίων η άστοχη μεταχείρισή μέχρι πρόσφατα είχε ως αποτέλεσμα το οικιστικό περιβάλλον να κινδυνεύει από πλημμύρες.
Όμως από εδώ και στο εξής τα ρέματα θα πρέπει να αντιμετωπισθούν ως σημαντική περιβαλλοντική κληρονομιά. Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία Ν.3010/2002 «Εναρμόνιση του Ν. 1650/1986 με τις Οδηγίες 97/11 Ε.Ε. και 96/61 Ε.Ε.», και άλλες σχετικές προβλέψεις τις δομικής νομοθεσίας η στρατηγική για την προστασία των ρεμάτων καθώς και των παραρεμάτιων ζωνών και εκβολών τους είναι να διατηρηθούν ανοικτά και να προστατευθούν. Σε κάθε περίπτωση είναι πολύ σημαντικό να παραμείνει τουλάχιστον η αναγνωρισημότητά του ίχνους στον ιστό της πόλης.
Οι φυτεύσεις στο ίχνος των ρεμάτων μπορούν να δημιουργήσουν πράσινες διαδρομές που θα ενώνουν περιοχές και γειτονιές μεταξύ τους και μπορούν σε αυτά να αναπτυχθούν δίκτυα πεζοπορίας, ποδηλατόδρομοι, μπορούν να λειτουργήσουν επίσης και ως δίοδοι για έκτακτες ανάγκες. Μπορούν να αναπτυχθούν χώροι ήπιας αναψυχής και εκδηλώσεων, χώροι ξεκούρασης και αναζωογόνησης, χώροι συνάθροισης σε περιπτώσεις σεισμών και ως αντιπυρικές ζώνες. Μπορούν να συμβάλλουν στην περιβαλλοντική εκπαίδευση και τη βελτίωση ποιότητας ζωής των ανθρώπων στις πόλεις. Περπατώντας δίπλα στην κοίτη των ρεμάτων μέσα στην πόλη δίνεται η αίσθηση της περιπλάνησης και της φυσικότητας. Γενικά, αναβιώνοντας της σχέση μας με το νερό, τον ήχο του, τη ροή του και τη βλάστηση γύρω από την περιοχή όπου ρέει μας κάνει υγιέστερους και ικανότερους να διαχειριστούμε τους έντονους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής.
- Η διεθνής τάση. Παραδείγματα από το εξωτερικό
Σήμερα η διεθνής τάση είναι πιο φιλική προς το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής το ίδιο και η διαχείριση των υδάτινων ροών μέσα στις πόλεις. Το παλαιό μοντέλο του εγκιβωτισμού των ρεμάτων σταδιακά εγκαταλείπεται. Υπάρχει μάλιστα και οδηγός αποκατάστασης και διαχείρισης των ρεμάτων μέσα στις πόλεις για Δήμους που θέλουν να εκσυγχρονιστούν προς αυτή την κατεύθυνση: http://islandpress.org/book/restoring-streams-in-cities
Η πρώτη πόλη που επανέφερε θαμμένο ρέμα ήταν το Berkeley πριν από 30 χρόνια, που αποκατέστησε το Strawberry Creek μετατρέποντάς το σε πάρκο για τους πολίτες. Σήμερα τα έργα αυτά λέγονται “επαναφορά στο φως της μέρας” και πληθαίνουν διότι αποδείχτηκαν πολύ αποτελεσματικά.
Στην Αγγλία, τον χειμώνα του 2016, όταν όλη η χώρα πλήγηκε από τις πλημμύρες και ξοδεύτηκαν εκατομμύρια για αντιπλημμυρικά έργα, η μόνη πόλη που άντεξε και με ελάχιστο κόστος πέτυχε αποτελεσματική προστασία ήταν το Pickering στο Βόρειο Yorkshire, που είχε διαχειρισθεί το ρέμα της με οικολογικές μεθόδους.
- Η περίπτωση των ρεμάτων που διασχίζουν το πολεοδομικό συγκρότημα Αγρινίου. Προτάσεις για την αξιοποίησή τους
Τα ρέματα που διασχίζουν την πόλη του Αγρινίου είναι του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Κωνσταντίνου, του Ρεμπελιά, του Κατουρλή, του Λυκοραχίτη που παρουσιάζει τρεις κλάδους, τους Λυκοραχίτη Ι, ΙΙ και ΙΙΙ ο οποίος καταλήγει στα δύο ρέματα, των Σφαγείων και το ρέμα Καρπενησίου.
Το Αγρίνιο ακολούθησε το μοντέλο του εγκιβωτισμού των ρεμάτων. Τα ρέματα που διασχίζουν την πόλη του Αγρινίου έχουν διευθετηθεί στο μεγαλύτερο τμήμα τους, είναι κλειστά και έχουν αντικατασταθεί από τους δρόμους της πόλης. Τα καλυμμένα – διευθετημένα ρέματα λειτουργούν με βάση το παντορροϊκό σύστημα και ως αγωγοί μεταφοράς αστικών λυμάτων και ομβρίων. Οι περιοχές της πορείας των ρεμάτων μέσα στην πόλη ήταν στοιχεία που έδιναν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν ζώνες πρασίνου οι οποίες θα διαμόρφωναν μια εισχώρηση της φύσης από τον εξωαστικό χώρο στον αστικό. Το ισχύον τότε ΓΠΣ πρότεινε την ανάπτυξη ζωνών πρασίνου περί τα ρέματα μέσα στην πόλη. Όμως σημαντικό μέρος αυτών των ζωνών καταργήθηκε στην εφαρμογή και μετατράπηκε σε δρόμους και σε οικοδομικά τετράγωνα.
Ένα από τα κυριότερα προβλήματα του αστικού τοπίου του Αγρινίου είναι η έλλειψη χώρων πρασίνου και ελεύθερων χώρων καθώς επίσης και η ανυπαρξία ελεύθερων χώρων. Επίσης οι στενοί δρόμοι και τα ψηλά κτίρια, που λειτουργούν σαν φράγματα λόγω του μεγάλου ύψους τους, επηρεάζουν το μικροκλίμα της πόλης. Θα πρέπει λοιπόν να δοθεί έμφαση στον δραστικό εμπλουτισμό του αστικού χώρου με φυτεύσεις πρασίνου. Η ανάγκη διάσπασης του δομημένου όγκου της πόλης του Αγρινίου με μικρά ανοίγματα προς το φως, τον ήλιο και τον αέρα με χρήση κατάλληλων τρόπων και υλικών κρίνεται επιτακτική. Τα ανοίγματα αυτά θα μπορούσαν να δημιουργηθούν με τα ίχνη της κοίτης των ρεμάτων που διασχίζουν τον αστικό ιστό σχηματίζοντας ένα δίκτυο υπαίθριων χώρων που θα διατρέχει την πόλη και θα συνδέει πλατείες, πάρκα και άλλα αξιόλογα σημεία και κτίρια.
Είναι πολύ σημαντικό η ανάμνηση του ρέματος στον ιστό της πόλης να διατηρηθεί με τη χρήση πρασίνου. Οι φυτεύσεις στο ίχνος των ρεμάτων μπορούν να δημιουργήσουν πράσινες διαδρομές στην πόλη και να επηρεάσουν θετικά το μικροκλίμα. Ιδιαίτερα τα μέτρα προστασίας και ανάπλασης θα πρέπει να εφαρμοστούν στα ρέματα που διασχίζουν την πόλη, είναι ανοικτά και διατηρούν την κοίτη και το περιβάλλον τους.
Καταλήγοντας προτείνεται η δημιουργία δεντροστοιχιών κατά μήκος του ίχνους των ρεμάτων με τέτοιο τρόπο ώστε οι φυτεύσεις να είναι χαμηλές κοντά σε αξιόλογα κτίρια, εισόδους και εξόδους, ή κόμβους των διαδρομών με το δίκτυο υπαίθριων χώρων ενώ να εγκατασταθεί υψηλή βλάστηση για τη βελτίωση της αισθητικής εικόνας του χώρου στην περίπτωση που έχουμε υψηλά και αντιαισθητικά κτίρια, δηλαδή πολυκατοικίες.
Πηγές: κείμενα του Δικτύου «Ροή – Πολίτες υπέρ των Ρεμάτων», Making Space for Water «https://www.youtube.com/watch?v=iRr0_mVmxq8», μελέτη της Εταιρίας ΦΊΛΩΝ (Α. ΠΑΝΤΑΖΗ, Π.ΚΥΡΙΟΠΟΥΛΟΥ & ΣΥΝ.)
Δημήτρης Τραπεζιώτης
Δικηγόρος, π. Δήμαρχος Θεστιέων
